Οι εικόνες καθαρόαιμων εκτός δρόμου οχημάτων, φορτωμένων με εξοπλισμό, να περνούν μέσα από ποτάμια, είναι εντυπωσιακές και, για τους περισσότερους, συνώνυμες με το off-road και την περιπέτεια.
Η πολυπλοκότητα και οι κίνδυνοι τέτοιων ενεργειών συχνά παραβλέπονται.
Mε την κατάλληλη προετοιμασία, τακτική και τεχνική, μπορούν να επιχειρηθούν με ασφάλεια περάσματα που δείχνουν ακατόρθωτα. Τα ίδια περάσματα, αν επιχειρηθούν από ομάδα χωρίς εμπειρία και σωστό εξοπλισμό, με βιασύνη και λάθος τακτική, μπορεί να προκαλέσουν ατύχημα, σε μη ελεγχόμενο περιβάλλον.
Η επιτυχία, ή όχι, οφείλεται:
Στη προετοιμασία της ομάδας.
Στην αξιολόγηση του περάσματος, υιοθέτηση ανάλογης τακτικής και στη σωστή εκτέλεση.
Μέρος 1ο: Προετοιμασία-εξοπλισμός
Αν το ύψος του νερού καλύψει το στόμιο εισαγωγής αέρα του κινητήρα, αυτός θα «εισπνεύσει» νερό αντί για αέρα. Στα επόμενα 2 sec, ανάλογα με τον κυβισμό και τις στροφές, το νερό θα φτάσει μέσα από το φίλτρο αέρα, την εισαγωγή και τις βαλβίδες εισαγωγής, στους κυλίνδρους. Επειδή τα υγρά δεν συμπιέζονται, στο χρόνο ανόδου του εμβόλου μέσα σε κάθε κύλινδρο, όταν οι βαλβίδες εισαγωγής έχουν πλέον κλείσει και αυτές της εξαγωγής δεν έχουν ακόμη ανοίξει, θα δημιουργηθεί υδραυλική συμπίεση στον κινητήρα, ολοκληρωτική δηλαδή καταστροφή του. Το αν το νερό φτάσει ή όχι στους κυλίνδρους έχει σχέση, φυσικά, με το βάθος του αλλά και με τη διάρκεια για την οποία το όχημα θα βρεθεί σε απαγορευτικό βάθος. Οι στιγμιαίες «βουτιές» είναι επικίνδυνες, αλλά παραμονή σε απαγορευτικό βάθος για πάνω από 1 sec είναι σίγουρη καταστροφή. Η λύση είναι η τοποθέτηση snorkel, σε συνδυασμό με πολύ προσεκτική στεγανοποίηση όλης της οδού εισαγωγής του αέρα στον κινητήρα.
Το snorkel, σωστά και στεγανά τοποθετημένο, είναι πολύ χρήσιμο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί πανάκεια απέναντι στα προβλήματα που δημιουργεί το νερό. Ο διανομέας, ο πολλαπλασιαστής, τα καλώδια και τα μπουζί στα βενζινοκίνητα οχήματα είναι μόνιμη πηγή ανησυχίας και θα πρέπει να στεγανοποιούνται σχολαστικά και να ελέγχονται τακτικά.
Οι diesel κινητήρες δεν έχουν αυτό το πρόβλημα και γι' αυτό και είναι πολύ πιο ασφαλείς σε τέτοιες συνθήκες, με την προϋπόθεση του snorkel φυσικά. Ανεξάρτητα όμως από το καύσιμο, ο εγκέφαλος στα σύγχρονα οχήματα, η γεννήτρια, η μίζα, ο εργάτης, η εγκατάσταση των lockers (αν υπάρχει), οι προβολείς και όλες οι κύριες και δευτερεύουσες ηλεκτρικές επαφές και καλωδιώσεις πρέπει να είναι στεγανοποιημένες και ελεγμένες όσο το δυνατόν καλύτερα.
Χρησιμοποιώ τη φράση "όσο το δυνατόν καλύτερα" γιατί η στεγανοποίηση είναι τέλεια μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου. Αυτά τα εξαρτήματα δεν θα αντέξουν πολύ μέσα στο νερό. Το ρίσκο μειώνεται με τη σωστή προετοιμασία και την εφαρμογή του "bow wave" που θα δούμε στη συνέχεια, αλλά η μείωση του χρόνου παραμονής στο μέγιστο βάθος είναι εξίσου σημαντική και, ρεαλιστικά, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί πρόβλημα και η ομάδα πρέπει να είναι έτοιμη γι' αυτό.
Χρήσιμη είναι επίσης η στεγανοποίηση του συστήματος μετάδοσης του οχήματος. Την ώρα που το όχημα εισέρχεται στο νερό, τα διαφορικά, το κιβώτιο και το transfer ψύχονται απότομα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στο εσωτερικό τους υποπίεση, την οποία οι αντίστοιχες βαλβίδες εξισορρόπησης πίεσης (breathers) εξισώνουν με την εξωτερική. Αν τα breathers βρίσκονται μέσα στο νερό θα εξισώσουν τραβώντας νερό, αντί για αέρα. Νερό θα μπει επίσης στο κιβώτιο και το transfer από τα σημεία εισόδου των μοχλών, στο πάνω μέρος τους, αν φτάσει μέχρι εκεί. Η στεγανοποίηση των συγκεκριμένων σημείων και η τοποθέτηση των breathers ψηλά στο αμάξωμα ή στο snorkel λύνει το πρόβλημα, αν όμως η θερμοκρασία του νερού είναι πολύ χαμηλή (γρήγορη ψύξη) και, κυρίως, αν το όχημα ακινητοποιηθεί μέσα στο νερό, ο έλεγχος όλων των λιπαντικών είναι απαραίτητος μετά το πέρασμα.
Όλα τα σωστικά μέσα που προβλέπεται να χρησιμοποιηθούν, εργάτες, σχοινιά, ιμάντες, τροχαλίες κλπ, πρέπει να είναι ελεγμένα, και να βρίσκονται, μαζί με τα εφεδρικά τους, έξω από τα οχήματα και έτοιμα για χρήση.
Τέλος, είναι αυτονόητο, ότι όλοι οι οδηγοί και όσα μέλη της ομάδας αναλάβουν την ενέργεια, πρέπει να γνωρίζουν ότι μπορεί να βραχούν ολοκληρωτικά και να είναι καλά από πλευράς υγείας και φυσικής κατάστασης. Ιδιαίτερα το χειμώνα ο συνδυασμός παγωμένου νερού, χαμηλής εξωτερικής θερμοκρασίας και έντονης προσπάθειας είναι απαιτητικός για τη καρδιά.
Μέρος 2ο: Αξιολόγηση
Η αξιολόγηση πρέπει να γίνεται με λογική και λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα.
Ο βαθμός δυσκολίας του περάσματος είναι συνάρτηση τριών παραμέτρων. Αυτές είναι τα χαρακτηριστικά του ρεύματος (ταχύτητα-διεύθυνση-θερμοκρασία νερού και περιβάλλοντος), το μέγιστο βάθος του, και το terrain κάτω από το νερό και στα σημεία εισόδου- εξόδου.
Σε τρεχούμενο νερό, η δύναμη του ρεύματος μπορεί να παρασύρει το όχημα εκτός πορείας και να το παγιδεύσει στους κοντινότερους βράχους ή να το ανατρέψει μέσα στο νερό. Ακούγεται δύσκολο να συμβεί αλλά δεν είναι. Είναι μία από τις λίγες περιπτώσεις όπου το χαμηλό βάρος αποτελεί μειονέκτημα και η μοναδική ίσως περίπτωση που οι ζώνες ασφαλείας δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται.
Όταν μπούμε πεζοί σε δυνατό ρεύμα χρειάζεται μπατόν και ασφάλιση με σχοινί. Πέρασμα, που η διάσχιση του με τα πόδια είναι δυνατή, δεν δημιουργεί πρόβλημα σε κανένα όχημα. Αλλιώς, ακόμη και με την παραμικρή αμφιβολία, πρέπει να αναζητηθεί πέρασμα σε σημείο με μεγαλύτερο πλάτος όπου το βάθος και η ταχύτητα του νερού είναι μικρότερες.
Αν κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, και αποφασιστεί ότι το πέρασμα πρέπει οπωσδήποτε να γίνει, δημιουργούμε γραμμή ασφάλισης σε όλο το πλάτος του περάσματος αν το επιτρέπει η μορφολογία. (Η γραμμή ασφάλισης χρησιμοποιείται σε πολλές περιπτώσεις, και η κατασκευή και οι χρήσεις της θα αποτελέσουν αντικείμενο επόμενου άρθρου. Αποτελείται από ένα συρματόσχοινο μεταβλητού μήκους και δύο ιμάντες που τρέχουν πάνω του με τροχαλίες). Αν η δημιουργία της δεν είναι δυνατή, πρέπει οι πόρτες του οχήματος να δεθούν σε τέτοια θέση ώστε το νερό του ρεύματος να περάσει μέσα από το όχημα και όχι να κοπεί από αυτό. Προσοχή στα δεσίματα και στις ασφαλίσεις, η δύναμη του νερού είναι τεράστια και θα πρέπει να το εμποδίσουμε όσο το δυνατό λιγότερο. Γι' αυτό και η διάβαση γίνεται πάντα σε γωνία με το ρεύμα και, όπου επιτρέπεται, με το σημείο εξόδου "χαμηλότερα" από το σημείο εισόδου.
Όσον αφορά στη θερμοκρασία του νερού και του περιβάλλοντος, όσο ψηλότερες είναι, τόσο καλύτερα. Ένα πέρασμα το καλοκαίρι, με 25 βαθμούς εξωτερική θερμοκρασία και 10-12 βαθμούς στο νερό, δεν έχει σχέση με το ίδιο πέρασμα το χειμώνα. Οι ολόσωμες γαλότσες προστατεύουν κάπως, αλλά είναι επικίνδυνες αν γεμίσουν νερό σε πτώση. Σε χαμηλές θερμοκρασίες περιμένουμε 30-45 min ώστε η θερμοκρασία του κινητήρα και της μετάδοσης να πέσει, και το σοκ της βύθισης στο παγωμένο νερό να είναι λιγότερο έντονο.
Σε συνθήκες μεγάλου ψύχους τα περάσματα καλύπτονται από πάγο, πρώτα αυτά με στάσιμο νερό. Το πάχος του πάγου πρέπει να δοκιμαστεί και αν χρειαστεί να ανοιχτεί πέρασμα για να μην παγιδευτεί το πρώτο όχημα. Η διάσωση οχήματος που έχει παγιδευτεί από πάγο είναι εύκολη προς τα πίσω. Μετά τη διέλευση του πρώτου οχήματος ο πάγος έχει πλέον σπάσει και δεν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα.
Αν ο πάγος δεν σπάει, αλλά αντέχει το βάρος των οχημάτων, πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερα υπόψη ότι, αν κάτι πάει στραβά, οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ σοβαρές, ανάλογα και με το βάθος του περάσματος..
Το μέγιστο βάθος του περάσματος είναι η πιο σημαντική παράμετρος. Όχι μόνο καθορίζει το αν αυτό είναι εφικτό με απόλυτα κριτήρια, αλλά επηρεάζει και τη σημασία άλλων παραμέτρων, όπως το ρεύμα, η θερμοκρασία, το μήκος κλπ.
Δεν υπάρχει γενικός κανόνας εδώ, το όριο είναι διαφορετικό κάθε φορά, για κάθε όχημα και κάθε οδηγό, ανάλογα με τις συνθήκες.
Προσοχή στον εντοπισμό των σημείων όπου το ρεύμα έχει σκάψει τον πυθμένα (π.χ. σε σημεία που στρίβει, ή μετά από μεγάλα εμπόδια) και σε σημεία που έχουν δημιουργηθεί τρύπες από προηγούμενα οχήματα που κόλλησαν.
Για το terrain κάτω από το νερό και στα σημεία εισόδου- εξόδου ισχύουν τα κριτήρια που θα ίσχυαν και αν δεν υπήρχε νερό, με τη διαφορά ότι δεν έχουμε την επιλογή να το περάσουμε με ταχύτητα, ούτε να ακινητοποιηθούμε πριν το ολοκληρώσουμε. Το πέρασμα θα πρέπει να γίνει σε μια ήρεμη συνέχεια κινήσεων που θα ξεκινήσει πριν την είσοδο και θα ολοκληρωθεί, χωρίς διακοπές, μετά την έξοδο.
Προσοχή σε σημεία με βούρκο ή μαλακή άμμο που μπορεί να παγιδεύσουν το όχημα, το terrain θα χειροτερεύει μετά από κάθε διέλευση. Ο συνδυασμός μαλακής άμμου και ρεύματος είναι ο χειρότερος γιατί αν κάποιο όχημα δεν ολοκληρώσει τη προσπάθεια μόνο του, μπορεί η διάσωση του να είναι αδύνατη και με τη βοήθεια του ρεύματος θα θάβεται όλο και πιο βαθιά. Αν το πέρασμα είναι γεμάτο κροκάλες (όπως στα περισσότερα ορεινά ποτάμια της Ελλάδας ) δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος αλλά θα χρειαστεί οι μεγάλες να απομακρυνθούν για να μη χτυπήσουν τα οχήματα.
Όποιες παρατηρήσεις ή ανησυχίες υπάρχουν σχετικά, πρέπει να συζητηθούν στη φάση της αξιολόγησης και όχι αφού έχει αρχίσει η δράση.
Αν αποφασιστεί ότι το πέρασμα θα επιχειρηθεί από την ομάδα, περνάμε στη προτελευταία και σημαντικότερη φάση, αυτή της εκτέλεσης.
Μέρος 3ο: Τακτική-εκτέλεση
Το πάτημα έχει προκαθοριστεί στην αξιολόγηση. Μπορεί να αλλάξει αν δημιουργείται φθορά στο terrain από κάθε όχημα που επιχειρεί.
Το κρισιμότερο πέρασμα είναι του πρώτου οχήματος.
Πριν το πέρασμα ελέγχουμε ότι όλα τα δευτερεύοντα συστήματα είναι κλειστά (κλιματισμός, ανεμιστήρας, ηχοσύστημα κλπ), με εξαίρεση τους προβολείς τη νύχτα. Δεν φοράμε ζώνες ασφαλείας, έχουμε τα παράθυρα ανοικτά, και στα τρίθυρα οχήματα, αν υπάρχει δυνατό ρεύμα, δεν έχουμε επιβάτες πίσω. Κάμερες, gps, ασύρματος και οτιδήποτε ευαίσθητο στο νερό είναι στερεωμένο ψηλά μέσα στο όχημα.
Ξεκινάμε με πρώτη low ή δευτέρα low στα μεγάλα μοτέρ.
Μπαίνουμε στο νερό αργά και επιταχύνουμε πολύ σιγά και με σταθερό ρυθμό. Ο ρυθμός επιτάχυνσης είναι ο ελάχιστος δυνατός και βοηθάει στην δημιουργία ενός χαμηλού τοξωτού κύματος (bow wave) ακριβώς μπροστά από το όχημα, το οποίο «τρέχει» μαζί του σε όλο το πέρασμα. Μέσα στο κενό που βρίσκεται πίσω από το κύμα λειτουργεί ο κινητήρας.
Η δημιουργία και διατήρηση ενός καλού τοξωτού κύματος σχεδόν διπλασιάζει το βάθος στο οποίο μπορεί να κινηθεί ένα όχημα χωρίς snorkel. Επιπλέον κρατάει έξω από το νερό και όλα τα περιφερειακά του κινητήρα, πράγμα σημαντικό ιδιαίτερα στους βενζινοκινητήρες. Το ρίσκο βέβαια είναι μεγάλο γιατί, με το παραμικρό λάθος, υπερβολική επιτάχυνση, άφημα του γκαζιού, καθυστέρηση από βούρκο ή πέτρες, ο κινητήρας θα βρεθεί μέσα στο κύμα ή σε αυτό που ακολουθεί το κενό. Το καλύτερο είναι η χρήση snorkel να συνδυάζεται με την εφαρμογή του bow wave, μετά από πολύ προπόνηση.
Μόλις δημιουργήσουμε το bow wave σταθεροποιούμε τις στροφές του κινητήρα και κινούμαστε πίσω του μέχρι την έξοδο. Στα σημεία που το βάθος μεγαλώνει θα χρειαστεί να ανεβάσουμε λίγο τις στροφές για να το συντηρήσουμε.
Αν ο κινητήρας σβήσει στο νερό και η στάθμη είναι χαμηλότερα από την εισαγωγή αέρα, ή έχουμε snorkel, προσπαθούμε αμέσως να τον βάλουμε μπροστά και, αν δεν πάρει, συνεχίζουμε το πέρασμα με πρώτη και γυρνώντας τη μίζα. Ο χρόνος παραμονής στο νερό πρέπει να είναι ο ελάχιστος δυνατός.
Αν η στάθμη καλύψει την εισαγωγή αέρα από λάθος χειρισμό μας ή κακή εκτίμηση, σβήνουμε αμέσως τον κινητήρα (απαραίτητη η πολύ γρήγορη αντίδραση) και δεν επιχειρούμε επανεκκίνηση. Το όχημα πρέπει να διασωθεί και ο χρόνος παραμονής στο νερό θα είναι πλέον μεγάλος, με ότι συνέπειες αυτό μπορεί να έχει Το ίδιο ισχύει και αν το όχημα κολλήσει στον βούρκο του πυθμένα. Όσο η εισαγωγή αέρα είναι έξω από το νερό, αφήνουμε τον κινητήρα να λειτουργεί όση ώρα κρατάει η διάσωση για να μην μπει νερό στον καταλύτη από την εξάτμιση.
Από τη στιγμή που το πρώτο όχημα περάσει, η πραγματική δυσκολία της ενέργειας είναι πλέον γνωστή. Τα επόμενα οχήματα μπορούν να περάσουν με τον ίδιο τρόπο, ή παθητικά, με σβηστό κινητήρα και έλξη. Αν το βάθος είναι μεγάλο κλείνουμε την εξάτμιση και το στόμιο εισαγωγής αέρα πριν την έλξη.
Η παθητική διέλευση είναι ασφαλής τρόπος για να πραγματοποιηθούν, από οχήματα χωρίς snorkel, περάσματα με βάθος που να ξεπερνά το ύψος της εισαγωγής αέρα. Η εφαρμογή της συντομεύει τον χρόνο διέλευσης της ομάδας, σε περιπτώσεις με μαλακό terrain.
Μετά το πέρασμα (ή τη διάσωση)
Σε νεκρό όχημα που πήρε νερό στους κυλίνδρους αφαιρούμε τα μπουζί, αν είναι βενζινοκίνητο, ή τα μπέκ αν είναι diesel (στα diesel η διαδικασία είναι λίγο πιο περίπλοκη) και γυρνάμε τη μίζα για να φύγει το νερό από τους κυλίνδρους. Προσοχή, κανείς δεν πρέπει να βρίσκεται κοντά στον κινητήρα, νερό και πιθανόν λάδι εκτοξεύονται με μεγάλη πίεση. Στη συνέχεια τα ξανατοποθετούμε και εκκινούμε. Εννοείται ότι, ακόμη και αν δουλέψει κανονικά, πράγμα μάλλον απίθανο, πρέπει να αλλαχθούν τα λάδια και να επισκεφτεί άμεσα τον μηχανικό του.
Φυσικά δεν μπαίνουμε σε αυτή τη διαδικασία αν το νερό είχε μικρό βάθος και ο κινητήρας νεκρώθηκε από ηλεκτρικά, τότε τα στεγνώνουμε και εκκινούμε.
Στα οχήματα που ολοκληρώνουν το πέρασμα αφήνουμε τον κινητήρα να δουλεύει για να στεγνώσει και ελέγχουμε για ύπαρξη νερού στο φίλτρο αέρα. Βρεγμένο φίλτρο σημαίνει επίσκεψη στον μηχανικό μας για έλεγχο. Αν πέρασε νερό στους κυλίνδρους, έστω και σταγόνες, μπορεί ο κινητήρας να άντεξε, αλλά δούλεψε έστω και στιγμιαία με συμπίεση πολύ μεγαλύτερη από την κανονική. Ελέγχουμε για κατανάλωση λαδιού, διαρροή κλπ.
Ενώ ο κινητήρας δουλεύει και στεγνώνει προσέχουμε για θόρυβο από ρουλεμάν σε όλη τη διάταξη με τους ιμάντες. Τα ρουλεμάν είναι συχνά θύματα τέτοιων ενεργειών, ιδίως αν δεν διατηρηθεί το bow wave. Η ζημιά μπορεί να εκδηλωθεί και αρκετές μέρες αργότερα.
Αφήνουμε τις πόρτες ανοικτές και το κλιματισμό στο max, αν έχει μπει νερό στη καμπίνα.
Ελέγχουμε και καθαρίζουμε τις κυψέλες του ψυγείου, αν έχουν μπλοκάρει από λάσπη και χόρτα (σπάνιο σε ποτάμια, συχνό σε βαλτώδη περάσματα).
Στη πρώτη ευκαιρία ελέγχουμε τα λιπαντικά της μετάδοσης, αν χρειαστεί τα αλλάζουμε και γρασάρουμε τους σταυρούς.
Αν έχουμε ολοκληρώσει το πέρασμα χωρίς να σταματήσουμε, και με σωστή τεχνική, το πιθανότερο είναι να μην έχουμε κανένα πρόβλημα.
Η συνεχής επανάληψη των διαδικασιών και τεχνικών είναι ο μόνος τρόπος να γίνονται αλάνθαστα. Μπορεί οι εικόνες να δείχνουν καθαρόαιμα οχήματα και να είναι εντυπωσιακές, αλλά ο άνθρωπος προετοιμάζει, εξοπλίζει, συντηρεί το όχημα και το οδηγεί, τα δευτερόλεπτα που κάνουν τη διαφορά. Αυτός χρησιμοποιεί τα σωστικά μέσα, επιλέγει αρχηγό και συντρόφους, φροντίζει τη φυσική του κατάσταση, προπονείται και μαθαίνει, χτίζει εμπειρία και βελτιώνεται. Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι πάντα ο καθοριστικός..
Με την ευγενική χορηγία του Μ.Μ και των nomads...
Μιχάλης Μισκής
Όλα τα κείμενα είναι δημιουργία και πνευματική ιδιοκτησία του Nomad Off-Road Travel and Outdoor Team
